طراحی و ارزیابی اثربخشی برنامه آموزشی یکپارچه نگر مبتنی بر آموزه های دینی- روان شناختی با رویکرد اسلامی بر تعدیل بحران هویتی نوجوانان دارای گرایش به رفتارهای پرخطر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه روان شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

2 استاد گروه روان شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

10.22098/jsp.2024.7976.4519

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر طراحی و ارزیابی اثربخشی برنامه آموزشی یکپارچه نگر مبتنی بر آموزه های دینی- روان شناختی با رویکرد اسلامی بر تعدیل بحران هویتی نوجوانان دارای گرایش به رفتارهای پرخطر بود.
روش‌ها: پژوهش حاضر آزمایشی از نوع طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه­ی آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانش آموزان پسر دوره دوم متوسطه است که در سال تحصیلی 97-96 در شهر اردبیل مشغول به تحصیل بودند. به منظور نمونه گیری، ابتدا 200 نفر از دانش آموزان به صورت تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند. پس از شناسایی دانش آموزان دارای رفتارهای پرخطر با استفاده از مقیاس خطرپذیری نوجوانان ایرانی، نمونه ی پژوهش نهایتاً به تعداد 30 دانش آموز دارای گرایش به رفتارهای پرخطر به طور تصادفی و مبتنی بر ملاک­های ورود و خروج انتخاب گردید و به صورت تصادفی، 15 نفر در گروه آزمایشی و 15 نفر در گروه کنترل گمارده شدند. پرسشنامه بحران هویت(ICQ) و مقیاس خطرپذیری نوجوانان ایرانی (IARS) جهت جمع­آوری داده­ها استفاده شد. برای گروه­ آزمایشی،‌ برنامه آموزشی طراحی شده مبتنی بر آموزه های دینی- روان­شناختی به مدت 10 جلسه 60 دقیقه­ای برگزار گردید. گروه کنترل، مداخله­ای دریافت نکرد. یک هفته پس از اتمام مداخله، هر دو گروه آزمایشی و کنترل مورد پس آزمون واقع شدند. برای آزمون فرضیه­ها از تحلیل کوواریانس چند متغیری استفاده گردید.
یافته‌ها: نتایج تحلیل داده­ها نشان داد که آموزش مبتنی بر آموزه­ های دینی- روان­شناختی، بحران هویتی را تعدیل می دهد (01/0≥P).
نتیجه‌گیری:  با توجه به نتایج پژوهش حاضر، می توان گفت که روان­درمانی یکپارچه نگر مبتنی بر آموزه های دینی- روان­شناختی با رویکرد اسلامی، مداخله­ای مؤثر و کارآمدی در کاهش مشکلات هویتی نوجوانان دارای گرایش به رفتارهای پرخطر نوجوانان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Designing and evaluating the effectiveness of an integrated educational program based on religious-psychological teachings with an Islamic approach on modulating the identity crisis of adolescents with a tendency to high-risk behaviors

نویسندگان [English]

  • Parviz Porzoor 1
  • mohammad narimani 2
  • Sajjad Basharpoor 2
  • Nader Hajloo 2
1 Assistant Professor, Department of Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
2 Professor, Department of Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
چکیده [English]

Objective:  The purpose of the current research was to design and evaluate the effectiveness of an integrated educational program based on religious-psychological teachings with an Islamic approach on the adjustment of the identity crisis of adolescents with a tendency to risky behaviors.
Methods: The current research was a pre-test-post-test design experiment with a control group. The statistical population of the present study includes all male students of the second year of high school who were studying in Ardabil city in the academic year of 1996-1997. In order to sample, first 200 students were randomly selected in a multi-stage manner. After identifying the students with high-risk behaviors using the risk-taking scale of Iranian adolescents, the research sample was finally selected as 30 students with a tendency to high-risk behaviors randomly and based on the entry and exit criteria, and randomly, 15 people in The experimental group and 15 people were assigned to the control group. Identity Crisis Questionnaire (ICQ) and Iranian Adolescent Risk Scale (IARS) were used to collect data. For the experimental group, an educational program based on religious-psychological teachings was held for 10 sessions of 60 minutes. The control group did not receive any intervention. One week after the end of the intervention, both the experimental and control groups were subjected to a post-test. Multivariate covariance analysis was used to test the hypotheses.
Results: The results of data analysis showed that education based on religious-psychological teachings moderates identity crisis (P≥0.01).
Conclusion: According to the results of the present study, it can be said that integrative psychotherapy based on religious-psychological teachings with an Islamic approach is an effective and efficient intervention in reducing the identity problems of adolescents with a tendency to high-risk behaviors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious-psychological teachings
  • Islamic approach
  • Identity crisis
  • High-risk behaviors
  • Adolescents

مراجع

آزادی، علیرضا. (1389). عوامل مؤثر در بحران هویت در میان جوانان (بررسی موردی دانشجویان دانـشگاه صفهان. مجموعه مقالات کنکاشی در هویت ایرانی، 301-320. 
احمدی، سید احمد و رضوانی نژاد، محبوبه. (1378). تاثیر آموزش گروهی به روش واقعیت درمـانی بـر بحران هویت دانشجویان. فصلنامة تازه ها و پژوهش های مشاور، 1(4)، 74-89. https://www.sid.ir/paper/435251/fa
احمدی، یعقوب. (1388). وضعیت دینداری و نگرش به آینده دین در میان نسل ها مطالعه موردی شهر سنندج. معرفت فرهنگی اجتماعی، 1(19)، 17-44. https://marefatefarhangi.nashriyat.ir/node/3
اصغری، فرهاد؛ کردمیرزا، عزت الله و احمدی، لیلا. (1392). رابطه نگرش مذهبی، منبع کنترل و گرایش به سوءمصرف مواد در دانشجویان. فصلنامه اعتیادپژوهی، 7 (25)، 103-112. http://etiadpajohi.ir/article-1-306-fa.html
محتشمی، طیبه، علی‌اکبری دهکردی، مهناز، امیدیان، مهدی.(1393). اثربخشی آموزش گروهی به شیوه یکپارچه توحیدی بر سطح پرخاشگری. فصلنامه روان‌شناسی و دین، 7(1)، 17-30. https://ravanshenasi.nashriyat.ir/node/254
بخشایش، علیرضا و رضایی مقدم، مریم. (1390). رابطـه دینـداری و خودشناسـی بـا شـکل گیـری هویـت. مجله ی معرفت، 20(4)، 117-132. https://ensani.ir/file/download/article/20130115085922-9723-97.pdf
پرزور، پرویز. (1401). اثربخشی آموزش گروهی راهبردهای مقابله‌ای مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بر شادکامی و رضایت از زندگی والدین کودکان مبتلا به ناتوانی‌های یادگیری. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 11(4)، 21-34. https://doi.org/10.22098/jld.2021.6587.1711
خالدیان، محمد و کرمی باغطیفونی، زهرا (1395). کارآمدی آموزش معنویت مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بر ارتقای سرمایه روان‌شناختی و مولفه های آن (خودکارآمدی، امیدواری، تاب آ وری، و خوش بینی) در دانشجویان. روان‌شناسی و دین، 9(4)، 71-86. https://ravanshenasi.nashriyat.ir/node/375
خالقی پور، شهناز؛ مسجدی، محسن و احمدی، زهرا. (1395). اثر بخشی معنویت درمانی اسلامی بر سبک زندگی و ملکول های سفید خون محیطی سالمندان افسرده. پژوهش در سلامت روانشناختی، 3(10)، 69-87. [Doi:10.18869/acadpub.rph.10.3.16]
خواجه پور، زهرا. (۱۳۸۹). بررسی رابطه ی هوش، عزت نفس و وضعیت اقتصادی ـ اجتماعی با مسئولت پذیری. پایان نامه ی کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
رجایی، علیرضا؛ بیاضی، محمدحسین و حبببی پور، حمید. (1388). باورهای مذهبی اساسی، بحران هویت و سلامت عمومی جوانان. روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی. 6(22): 97-107. https://jip.stb.iau.ir/article_512323.html
زاده­محمدی، علی و احمدآبادی، زهره. (۱۳۸۸). بررسی رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان راهکارهایی برای پیشگیری از جرم در محیط خانواده. فصل­نامه خانواده پژوهی، ۵(۲۰)،‌ ۴۸۵-۴۶۷.  https://jfr.sbu.ac.ir/article_95586.html
زاده محمّدی، علی؛ احمدآبادی، زهره و حیدری، محمود. (1390). تدوین و بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس خطرپذیری نوجوانان ایرانی. فصلنامه‌ی روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، 17(3)، 225-218. http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1417-fa.html
سلطانی، شیوا و اعتمادیه میرزایی، زهرا. (1394). پیش بینی رفتار رانندگی پر خطر بر اساس سبک های هویتی. پژوهش‌های روان‌شناختی، 18(1)، 89 – 103. https://www.sid.ir/paper/66271/fa
ساعتچی، محمود؛ کامکاری، کامبیز و عسکریان، مهناز.(1391). آزمون های روان‌شناختی، نشر ویرایش،تهران.
شریعتمدار، آسیه؛ شریعتی، صدر الدین و دلاور، علی.(1390). تدوین برنامه آموزش هشیاری افزایی وجودی و هشیاری افزایی مبتنی بر اخلاق اسلامی و مقایسه اثربخشی آن ها بر افزایش رضایت از زندگی. فرهنگ مشاوره ، 2(5)، 95-113. [Doi:10.22054/qccpc.2011.5903]
شریفی‌نیا، محمدحسین. (1387). مقایسه اثر بخشی درمان یکپارچه توحیدی و شناخت درمانی در کاهش رفتارهای مجرمانه و سوء مصرف مواد در زندانیان معتاد زندان قم، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس. https://elmnet.ir/doc/10474688-62271
میرساردو، طاهره؛ کلدی، علیرضا؛ عطایی، بهناز. (1389). رابطۀ بین عوامل اجتماعی-فرهنگی و گرایش زنان به جراحی‌زیبایی در بین زنان شهر کرج. زن و مطالعات خانواده، 3 (10): 145-164.
نریمانی، محمد؛ صاحبقران فرد، محمد و نخستین گلدوست، اصغر. (1402). مقایسه‌ اثربخشی مدل مبتنی بر انگیزه پیشرفت و آموزش مهارت‌های اجتماعی بر خودکارآمدی تحصیلی در دانش‌آموزان مبتلا به ناتوانی‌های یادگیری. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 12(3)، 81-91. https://doi.org/10.22098/jld.2023.12901.2095
نریمانی ، محمد؛ پرزور، پرویز؛ عطادخت، اکبر؛ عباسی، مسلم. (1394). نقش بهزیستی معنوی و پایبندی مذهبی در پیش بینی رضامندی زناشویی پرستاران. مجله بالینی پرستاری و مامایی، ۴ (۲) :۱۰-۱. http://78.39.35.47/article-1-217-fa.html
Asghari, F., Kurdmirza, E. O., & Ahmadi, L. (2013). The relationship between religious attitudes, locus of control and tendency to Substace abuse in University Students. Etiadpajohi. 7 (25) :103-112. http://etiadpajohi.ir/article-1-306-fa.html
Bergman, M. M., & Scott, J. (2001). Young adolescents’ well-being and health risk behaviors: Gender and socioeconomic differences. Journal of Adolescence, 24,183-197. [Doi:10.1006/jado.2001.0378]
Brown, Q. L., Linton, S. L., Harrell, P. T., Mancha, B. E., Alexandre, P. K., Chen, K.-F., & Eaton, W. W. (2014). The Influence of religious attendance on Smoking. Substance Use & Misuse, 49(11), 1392–1399. [Doi:10.3109/10826084.2014.912224]
 Burg, S., Mayers, R. A., & Miller, L. J. (2011). Spirituality, religion and healthy Development in Adolescents. In B. B. B. Editors-in-Chief & J. P. Mitchell (Eds.), Encyclopedia of Adolescence (pp. 353-359). San Diego: Academic Press. [Doi:10.1016/B978-0-12-373951-3.00042-9]
Caputi, T. L. (2018). Sex and orientation identity matter in the substance use behaviors of sexual minority adolescents in the United States. Drug Alcohol Depend, 1;187:142-148. [Doi:10.1016/j.drugalcdep.2018.01.012]
Crocetti, E. (2017). A identity Formation in adolescence: The dynamic of Forming and Consolidating Identity commitments. European Journal of Developmental Psychology, 15(1), 145-150. [Doi:10.1111/cdep.12226]
Drerup, M. L., Johnson, T. J., Bindl, S. (2011). Mediators of the relationship between religiousness/ spirituality and alcohol problems in an adult community sample. Addictive Behaviors, 36(12), 1317-1320. [Doi:10.1016/j.addbeh.2011.07.013]
Duriez, B., Luyckx, K., Soenens, B., & Berzonsky, M.D. (2012). A process-content approach to adolescent identity formation: examining longitudinal associations between identity styles and goal pursuits. Journal of Personality, 80(1), 135-161. [Doi:10.1111/j.1467-6494.2011.00729.x]
Duggleby, W., Cooper. D., Penz. K.(2009). Hope, self-efficacy, spiritual well-being and job satisfaction. J Adv Nurs, 65(11): 2376-85. [Doi:10.1111/j.1365-2648.2009.05094.x]
Emmons, R. A., & Paloutzian, R. F. (2003). The psychology of religion. Annual Review of Psychology and Aging, 54, 377-401. [Doi:10.1146/annurev.psych.54.101601.145024]
Exline, J. J. (2002). The picture in getting clearer, but is the scope too limited? Three overlooked questions in the psychology of religion. Psychological Inquiery, 13, 245- 247. [Doi:10.1207/S15327965PLI1303_07]
Fenelon, A. & Danielsen, S. (2016). Leaving my religion: Understanding the relationship between religious disaffiliation, health, and well-being. Social Science Research, 57, 49-62. [Doi:10.1016/j.ssresearch.2016.01.007]
Furnham, A. & Cheng, H. (2015). Associations between education, gender, social class personality traits, and religious faith and service attendance in a British cohort. Personality and Individual Differences, 86, 63-66. [Doi:10.1016/j.paid.2015.06.014]
Gnanaprakash, C.(2013). Spirituality and resilience among post-graduate University Students. Journal of health management, 15(3): 383- 396. [Doi:10.1177/0972063413492046]
Hofmann, S. G., Pollack, M. H., & Otto, M. W. (2006). Augmentation treatment of psychotherapy for anxiety disorders with D-cycloserine. CNS Drug Reviews, 12(3-4), 208–217. [Doi:10.1111/j.1527-3458.2006.00208.x]
Johnston, L.D., O’Malley, P.M., Bachman, J.G. and Schulenberg, J.E. (2012). Monitoring the future national survey Results on drug Use, 1975-2011: Volume I, Secondary School Students. Ann Arbor: Institute for Social Research, The University of Michigan. www.monitoringthefuture.org/ pubs/monographs/mtf-vol2_2011.pdf
Layne, C. M., Greeson, J. K. P., Ostrowski, S. A., Kim, S., Reading, S., Vivrette, R. L., Briggs, E. C., Fairbank, J. A., & Pynoos, R. S. (2014). Cumulative trauma exposure and high-risk behavior in adolescence: Findings from the National Child Traumatic Stress Network Core Data Set. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 6(Suppl 1), S40–S49. [Doi:10.1037/a0037799]
MacLean, L. M., Meyer, M., & Estable, A. (2004). Improving accuracy of transcripts in qualitative research. Qualitative health research, 14(1), 113–123. https://doi.org/10.1177/1049732303259804
McLaughlin, K. A., Hatzenbuehler, M. L., Mennin, D. S., & Nolen-Hoeksema, S. (2011). Emotion dysregulation and adolescent psychopathology: a prospective study. Behaviour Research and Therapy, 49(9), 544–554. https://doi.org/10.1016/j.brat.2011.06.003
Mirsardoo, T.; Kaldi, A. & Ataee, B., (2011). “Relationship between socio-cultural factors and women's tendecy toward beauty surgery among the women in Karaj”. Woman & Study of Family, 3(10): 145-164, (Persian).
Narimani M, Porzoor P, Atadokht A, Abbasi M. The role of spiritual well-being and Religious Adherence in predicting marital satisfaction among nurses. Journal of Clinical Nursing and Midwifery 2015; 4 (2) :1-10
http://78.39.35.47/article-1-217-fa.html
Narimani, M. Sahebgharan fard, M., & Nokhostin Goldoost, A. (2023). Comparing the effectiveness of the model based on progress motivation and social skills training on academic self-efficacy in students with learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 12(3), 81-91. (in Persian) https://doi.org/10.22098/jld.2023.12901.2095
Porzoor, P. (2022). The effectiveness of group training coping strategies based on Islamic teachings on happiness and life satisfaction of parents of children with learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 11(4), 21-34.  https://doi.org/10.22098/jld.2021.6587.1711
Rajaee, A. R., Bayazi, M. H., & Habibipour, H. (2009). Basic religious beliefs, identity crisis, and general health in young adults. , 6(22), 97-107. https://jip.stb.iau.ir/article_512323.html?lang=en
Rossi, N. E., & Mebert, C. J. (2011). Does a quarterlife crisis exist? The Journal of Genetic Psychology: Research and Theory on Human Development, 172(2), 141–161. [Doi:10.1080/00221325.2010.521784
Schwartz, S.J., Hardy, S.A., Zamboanga, B. L., Meca, A., Waterman, A. S., Picariello, S., & at al. (2015). Identity in young adulthood: Links with mental health and risky behavior. Appl Dev Psychol. 36 (4): 39-52. [Doi:10.1016%2Fj.appdev.2014.10.001]
Khaleghipour, S., Masjedi, M., Ahmadi, Z. (2016). Effectiveness of Islamic spiritual therapy on the lifestyle and the percentages of the white blood cells in the aged depressed subjects. Journal title. 10 (3) :16-29. http://rph.khu.ac.ir/article-1-2640-fa.html
Stephen, A.  (2009). Religious socialization and identity formation of adolescents in high tension religions. Review of Religious Research, 50(3), 277-297. https://www.jstor.org/stable/25593742
Suprava, M. (2017). Development of spiritual intelligence and self-identity among adolescents: A study of gender difference. Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies, 4(37), 8350-8359. [Doi:10.21922/srjis.v4i37.10538]
Vachon, S., & Klassen, R.D. (2008) Environmental management and manufacturing performance: The Role of collaboration in the Supply Chain. International Journal of Production Economics, 111, 299-315.
[Doi:10.1016/j.ijpe.2006.11.030]
Yonker, J. E., Schnabelrauch, C. A., & Dehaan, L. G. (2012). The relationship between spirituality and religiosity on psychological outcomes in adolescents and emerging adults: a meta-analytic review. Journal of adolescence, 35(2), 299–314. [Doi:10.1016/j.adolescence.2011.08.010]
Zadeh Mohammadi, A., Ahmadabadi, Z., Heidari, M. (2011). Construction and assessment of psychometric Features of Iranian adolescents risk-taking scale. IJPCP; 17 (3) :218-225 http://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-1417-fa.html

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار